خبرنگاران اهمیت شبکه سازی در ترویج کشاورزی - مجله عکس

امروزه تناسب قدرت در هر مقوله ای با قدرت شبکه شده زیر مجموعه های آن حوزه سنجیده می گردد، مثلا در بستر ارتباطات بین الملل، جایگاه یک دولت در مناسبات با دیگر دولت ها و به عبارتی شرایط آن در شبکه جهانی، معین کننده اقتدار و شاخص اندازه گیری قدرت آن به شمار می رود.

مانوئل کاستلز، پژوهشگر برجسته حوزه ارتباطات معتقد است: شبکه ها مجموعه ای از نقاط اتصال یا گره های به هم پیوسته هستند، بنابراین نخستین ویژگی شبکه ای شدن می تواند یکپارچه سازی در امور مربوطه باشد، این یکپارچگی قدرتی مضاعف برای شبکه ها فراهم می کند که برآیند آن نیرویی بزرگ تر از مجموعه گره های موجود در بستر شبکه است؛ یعنی همبستگی و ارتباطات موثر بین واحدهای شبکه ساز، پیوندی نامرئی اما محسوس بین نقاط اتصال ایجاد می کند که کلیت شبکه را به سوی اهداف از پیش معین شده سوق می دهد. قدرت یک گره در تعداد اتصالات و پیوندهایش با دیگر گره ها معین می گردد. هرچه گرهی تعداد ارتباطات بیشتر و پیوندهای محکم تری برقرار سازد، قدرتمندتر است.

حال چگونه می توان این شبکه سازی را به نظام ترویج کشاورزی تعمیم داد؟ آیا همانگونه که اسکندر زند، مشاور وزیر جهاد کشاورزی، در مورد شبکه سازی مطرح کرد که جایگاه مهمی در نظام نوین ترویج و آموزش کشاورزی دارد، می توان به بهره گیری از شبکه ها در این نظام امیدوار بود؟ ترویج و آموزش در کشاورزی به عنوان پل ارتباطی از آزمایشگاه تا مزارع تلقی می گردد و هر آنچه که به پیشبرد اهداف ترویج یاری رساند، می تواند در این شبکه جایگاهی داشته باشد؛ به ویژه رسانه ها در فضای مجازی.

باید پذیرفت که شبکه سازی واقعی در ترویج کشاورزی، هنوز آن طور که باید و شاید، شکل نگرفته و اگر گهگاه با جرقه ای متولد می گردد، قبل از رسیدن به بلوغ، ترکیب آن به هم ریخته و از بین می رود. اکنون در این حوزه می توان گره های اصلی شبکه را با بهره گیری از نخبگان، مانند کشاورزان نمونه و مروجان کارکشته، استوار ساخت. نخبگان در ایجاد ارتباط با بهره برداران منطقه خود، تشکیل شبکه محلی را می دهند؛ اما این کافی نیست. امروز تعریف شبکه، مفهومی گسترده تر و فراتر از یک منطقه را در برمی گیرد. زیرا با ظهور فناوری های نوین ارتباطی و امکان داد و ستد اطلاعات با سرعتی بالاتر از نور بر بستر اینترنت، فضا برای ایجاد شبکه سراسری نه تنها در سطح یک کشور، بلکه در سطوح بین المللی فراهم است.

گره ها در ارتباطات خود می توانند با شبکه های دیگر کشاورزی متصل شده و پیوند خوشه ای را فراتر از مرزهای جغرافیایی رقم بزنند. گسترش ارتباطات نه تنها بر قدرت یک شبکه می افزاید بلکه جایگاه آن را از سطح ملی فراتر برده و به سطوح جهانی نزدیک تر می کند. اینجاست که می توان ادعا کرد کشاورزان به آخرین علوم و تکنولوژی داخلی و خارجی دسترسی خواهند داشت. البته گره های شبکه نظام ترویج، تنها به کشاورزان نقطه ختم نمی گردد، بلکه موسسات تحقیقاتی، محققان دانشگاهی و دانشجویان رشته های مختلف کشاورزی نیز باید جزئی از این شبکه باشند و ارتباطات خود را با اضلاع مختلف آن مستحکم کنند. در این بستر است که دانش فراوری شده مانند خون در رگ های شبکه جاری می گردد و تمام زیربخش ها به آن دسترسی دارند. به عبارتی این شبکه با ایجاد فضای میان رشته ای، نقاط اتصال علوم مختلف را به یکدیگر معین کرده و مقدمات تلفیق آنها را فراهم می کند.

فرض کنید برای تهیه بخشی از مکمل خوراک دام، نیاز به فراوری جلبک های دریایی باشد. وقتی موسسات تحقیقات علوم دامی و علوم شیلاتی، عضوی از شبکه به هم پیوسته کشاورزی باشند، می توانند گره جدیدی ایجاد کنند که در نهایت به فراوری مکمل خوراک دام حاصل از جلبک دریایی بینجامد. در نهایت نیز محصول فراوری شده در همین شبکه ترویج خواهد شد. بنابراین فضای شبکه ای نه تنها در انتقال علوم مختلف نقش بی بدیل ایفا می کند، بلکه در فراوری محصول جدید و حتی تجاری سازی و بازارگردانی آن تاثیری غیرقابل انکار دارد. اما مهمترین نکته در این شبکه ها چگونگی برقراری ارتباطات است. اگر ارتباطات نباشد، صحبت از شبکه بی معناست. ارتباطات به عنوان روح یک شبکه عمل می کند و موجودیت گره ها با همین پیوندها جان می گیرد. فراهم کردن زیرساخت های لازم در برقراری مسیرهای ارتباطی بین نخبگان، مروجان، محققان، دانشگاهیان و بهره برداران ایرانی و خارجی، ضروری است.

قطع ارتباط در هر نقطه ای به معنی تضعیف شبکه و ادامه این نقص، موجب حذف گره مربوطه از پیکره بسترهای ارتباطی می گردد. این حذف اگر جایگزین یا ترمیم نگردد، وارد فاز تسلسلی شده و دومینو وار، گره های بعدی را با بحران روبرو می کند. بنابراین عملکرد شبکه در نهایت مختل شده و این فضای مشبک از هم می پاشد. به قول کاستلز، در کتاب قدرت ارتباطات: هر جزئی از شبکه یک گره محسوب می گردد و مصداق و کارکردش به برنامه های شبکه و شیوه تعامل آن با دیگر گروه های موجود بستگی دارد. گره ها اهمیت خود را برای شبکه از طریق جذب اطلاعات مرتبط و پردازش هر چه بهتر آنها ارتقا می بخشند. اهمیت نسبی یک گره ناشی از ویژگی های خاص آن نیست بلکه به توانایی آن در یاری رساندن به اثربخشی هرچه بیشتر شبکه در نیل به اهدافش برمی گردد.

به همین دلیل شبکه سازی در نظام ترویج کشاورزی، اگر به معنای واقعی آن صورت بگیرد قدرت متحیرکننده ای به حوزه های آموزش و انتقال یافته های علمی به بهره برداران می بخشد که حتی مناقشات سیاسی در عرصه های بین المللی نیز نمی تواند مناسبات آن را به هم بریزد. زیرا در آن زمان سیاستمداران می دانند که در صورت خروج یا حذف یک گره اصلی در جریان شبکه های نظام کشاورزی شبکه ای شده، تامین غذای کشورهای دیگر هم با مشکل روبرو شده و شبکه داخلی کشاورزی تمام کشورها رو به زوال و نابودی خواهد رفت.

وحید زندی فخر - کارشناس بخش کشاورزی