عوارض پرتوگیری های پزشکی غیرضرور به بهانه سالروز کشف اشعه ایکس - مجله عکس

مهندس علی گورانی - مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت در گفت وگو با خبرنگاران، ضمن بیان اینکه ماهیت اشعه ایکس ماهیتا شبیه نور و فرابنفش است، گفت: تنها تفاوت آن با سایر اشعه ها، میزان متفاوت انرژی و فرکانس آن است. اشعه ایکس دارای فرکانس کم با طول موج کوتاه و انرژی بیشتر است.

وی با اشاره به طول موج کوتاه اشعه X اظهار کرد: به همین علت است که به راحتی به مواد و اجسام مختلف نفوذ می نماید. حتی هنگام تابش به بدن انسان نیز به راحتی از کنار بافت ها و یا حتی از خود بافت ها عبور می نماید. همین ماهیت اشعه X که باعث نفوذ آن به اجسام و اشیاع می گردد، سبب شده تا برای تعمیر اجسامی که به راحتی توان دسترسی به اجزای داخلی آن را نداریم از این اشعه استفاده کنیم.

گورانی در مورد استفاده از اشعه X در پزشکی، گفت: همانطور که گفته شد، اشعه X در مواردی که به اجزای داخلی یک جسم دسترسی نداریم، استفاده می گردد. در پزشکی نیز به عنوان مثال هنگامی که می خواهند متوجه شکستگی یک استخوان داخلی شوند با تاباندن اشعه ایکس به بدن بخشی از اشعه در استخوان ها که بافت های سفت تر بدن هستند، جذب می گردد و در فیلم رادیولوژی این قسمت ها سفید می ماند؛ اما اگر قسمتی دارای شکستگی باشد اشعه از آن عبود نموده و پزشک متوجه شکستگی استخوان در آن ناحیه می گردد. البته، این توضیحات ساده ترین کارهایی را نشان می دهد که می توان با اشعه X انجام داد.

وی با بیان اینکه اشعه X در اطراف اتم درست می گردد، توضیح داد: اما اگر قرار باشد با تحریک هسته اتم، اشعه X تشکیل گردد، اشعه دیگری با نام گاما تشکیل می گردد که بسیار پر قدرت تر از اشعه X است و از آن در تمامی مصارف مانند چگالی سنجی، مقاومت سنجی و... استفاده می گردد.

مدیر برنامه بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت ضمن آنکه پرتوگیری انسان را به دو دسته پرتوگیری طبیعی و مصنوعی تقسیم بندی کرد، اضافه نمود: پرتوگیری مصنوعی که عمدتا به وسیله فرآیندهای پزشکی صورت می گیرد، بیش از 85درصد پرتوگیری های انسان را تشکیل می دهد و مابقی آن پرتوگیری های طبیعی است. عمده آسیبی که می تواند متوجه انسان باشد، پرتوگیری های غیر ضروری پزشکی است. البته نمی توان از نقش اشعه X در شناسایی بیماری ها و خدمات آن به علم پزشکی و انسان ها غافل بود.

وی با تاکید بر اینکه علت آسیب دیدن از پرتوگیری های پزشکی ناشی از پرتوگیری های غیرضروری است، تاکید نمود: بخش عمده ایجاد مشکل در همین بخش است که خود عوامل متعددی را در بر می گیرد. تجهیزات پرتوپزشکی قدیمی، عدم رسیدگی و سرویس شدن این دستگاه ها در موعد مقرر، کم دقتی پرسنل بخش های پرتوپزشکی و رادیولوژی، عدم ساخت مناسب ساختمان های پرتودرمانی و اشعه درمانی، تاباندن اشعه به بخش های بیشتری از بدن و... همگی از عوامل آسیب زا در این حوزه است.

گورانی در تشریح تاباندن اشعه به قسمت های بیشتری از بدن، گفت: فرض کنید قرار است قسمت کوچکی از پا مانند مچ پا تحت تابش اشعه X قرار گیرد اما، قسمت بیشتری تحت تابش قرار می گیرد. یا فرض کنید به کودکی اشعه X تابیده گردد که چون ممکن است تکان بخورد مادرش باید او را نگه دارد و اینگونه به طور ناخواسته ممکن است مادر نیز تحت تابش قرار گیرد که چون علت موجه پزشکی نداشته، به ضرر او خواهد بود.

وی با انتقاد از بی توجهی به محافظت شخصی با وسایل پوششی مناسب برای سایر اعضای بدن که قرار نیست اشعه به آن تابیده گردد، گفت: گاهی آنقدر به این موضوع بی توجهی می گردد که مردم نیز نسبت به آن مطلع نیستند. به عنوان مثال هنگامی که می خواهیم عکس رادیولوژی از دندان داشته باشیم باید غده تیروئید در گردن با پوشش مناسب سربی پوشیده گردد تا جلوی تابش اشعه به آن گرفته گردد.

گورانی در مورد آسیب های احتمالی ناشی از پرتوگیری های غیرضروری، افزود: تمامی آسیب ها در دسته غیرقطعی ها قرار می گیرد؛ چراکه اگر قرار باشد اشعه اثرات مضر و قطعی بر بدن بگذارد باید با دوز بالا به بدن تابانده گردد؛ این درحالیست که برای مصارف پزشکی اینگونه نیست و همیشه از دوزهای پایین آن استفاده می گردد. هنگام تابش پرتو به بدن انسان سه اتفاق می افتد؛ یا پس از تابش به بدن سلول ها ترمیم می شوند، یا منجر به مرگ سلول می گردد و یا سلول را از حالت عادی خارج می نماید که این حالت می تواند خطرناک و آسیب زننده باشد.

وی در انتها با بیان اینکه مواجهه کمتر با اشعه، ضریب آسیب را کاهش می دهد، تاکید نمود: طبق استانداردهای موجود، در طول یک سال، حد مجاز پرتوگیری اعم از پرتوگیری طبیعی، شغلی و پزشکی نباید بیشتر از 2.6 میلی سیورت باشد. از این رو افزایش مطلعی مردم و دقت عمل شان در کاهش میزان پرتوگیری در طول سال بسیار موثر خواهد بود.