راهنمای کامل ورزش کردن برای مبتلایان به دیابت نوع 1 - مجله عکس

در دیابت نوع 1 توانایی بدن برای فراوری هورمون انسولین مختل می گردد و قند خون به طور غیرطبیعی بالا می رود. مبتلایان به این بیماری باید قند خونشان را با تزریق انسولین، اصلاح رژیم غذایی و فعالیت بدنی کنترل نمایند. اما ورزش و دیابت چالش های منحصر به فردی را ایجاد می نمایند. گاهی اوقات، تأثیر ورزش روی قند خون به حدی زیاد است که باعث افت قند خون در بیماران دیابتی می گردد. به همین علت، بسیاری از بیماران تمایل ندارند به میزان ای که متخصصان توصیه می نمایند، ورزش نمایند.

خوشبختانه، این امکان برای بیماران دیابتی وجود دارد که هم سطح قند خون خود را مدیریت نمایند و هم سبک زندگی فعالی داشته باشند. اگر به دیابت نوع 1 مبتلا هستید و می خواهید درباره نحوه درست ورزش کردن، انتخاب نوع ورزش و راه های کنترل قند خون اطلاعات بیشتری داشته باشید، این مقاله از خبرنگاران مگ را تا سرانجام بخوانید.

ارتباط ورزش و دیابت

مبتلایان به دیابت نوع 1 برای یاری به کنترل بهتر بیماری خود باید به طور منظم ورزش نمایند. ورزش برای همه افراد، از جمله مبتلایان به دیابت، مفید است و مزایای زیر را به همراه دارد:

• حفظ وزن در محدوده مناسب
• کاهش استرس و بهبود خلق و خو
• افزایش سطح انرژی
• یاری به مفاصل و بهبود انعطاف پذیری
• کنترل کلسترول خون
• کاهش فشار خون

برترین ورزش ها برای بیماران مبتلا به دیابت نوع 1

هر فرد مبتلا به دیابت نوع 1 که مدتی است ورزش منظم را کنار گذاشته است یا به تازگی می خواهد ورزش کردن را آغاز کند، باید ابتدا از پزشک خود برای انجام این کار اجازه بگیرد. صحبت با پزشک به بیمار در طراحی و انتخاب یک برنامه ورزشی مناسب یاری می نماید. معمولاً این بیماران می توانند بدون نگرانی فعالیت های بدنی با شدت میانه را انجام دهند. ورزش ها و فعالیت های زیر برای بیشتر افراد، از جمله افراد مبتلا به دیابت نوع 1، مناسب هستند:

• پیاده روی سریع
• دوچرخه سواری
• شنا
• تنیس
• بدمینتون
• پایکوبی

افرادی که اخیراً هیچ نوع فعالیتی نداشته اند یا هرگز سابقه ورزش کردن ندارند، باید فعالیت بدنی را به آرامی آغاز نمایند و به تدریج شدت و مدت زمان ورزش را افزایش دهند. هر کسی که مدتی است به طور منظم ورزش ننموده است، باید بسته به شدت و مدت فعالیت بدنی برخی از روزهای هفته را به استراحت کردن اختصاص دهد.

موارد احتیاط

دستورالعمل های موجود پیرامون ورزش و دیابت توصیه می نمایند که بیماران به موارد زیر توجه نمایند:

• نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از کم آبی بدن
• آنالیز سطح قند خون قبل از آغاز ورزش
• پوشیدن جوراب نخی و کفش مناسب برای ورزش کردن
• میزان گیری سطح قند خون بعد از ورزش
• آنالیز پاها از نظر وجود تاول یا زخم و توجه به اینکه آیا بهبود یافتن آن ها بیش از 2 روز طول می کشد یا خیر
• در دسترس قرار دادن یک میان وعده یا قرص گلوکز برای مواقعی که سطح قند خون خیلی پایین می آید

اگر از انسولین یا داروهای دیگری استفاده می کنید که می توانند باعث افت قند خون یا هیپوگلیسمی (hypoglycemia) شوند، 15 تا 30 دقیقه قبل از ورزش قند خونتان را میزان گیری نموده و با توجه به اینکه میزان آن چقدر است، برای آغاز ورزش تصمیم بگیرید:

• کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر: قند خون شما برای ورزش کردن بیش از حد پایین باشد. پس قبل از آغاز تمرین، یک میان وعده کوچک حاوی 15 تا 30 گرم کربوهیدرات (مانند آبمیوه، میوه، کراکر یا حتی قرص گلوکز) بخورید.
• 100 تا 250 میلی گرم در دسی لیتر: برای بیشتر افراد، این محدوده ایمن است و می توانند ورزش را آغاز نمایند.
• 250 میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر: قند خون شما برای ورزش کردن بیش از حد بالا است. بنابراین باید قبل از ورزش ادرار خود را از نظر وجود کتون آزمایش کنید. کیت یا نوار تست کتون را می توانید از داروخانه ها خریداری کنید.

اگر بدن انسولین کافی نداشته باشد، به جای استفاده از قند به عنوان منبع انرژی آغاز به تجزیه ذخایر چربی می نماید. کتون ها اسیدهایی هستند که در اثر این فرآیند فراوری و به وسیله ادرار دفع می شوند. افزایش بیش از حد کتون ها حالتی شبیه مسمومیت ایجاد می نماید و به کتواسیدوز (ketoacidosis) منجر می گردد. علائم اولیه کتواسیدوز عبارتند از: دل درد، گیجی و اختلال تمرکز، خشکی یا برافروختگی پوست، تشنگی مفرط و خشکی دهان، استشمام بوی میوه گندیده در تنفس، تکرر ادرار، تنگی نفس، تهوع و استفراغ.

انجمن دیابت آمریکا (ADA) توصیه می نماید که در صورت وجود کتون بیمار از ورزش کردن، به خصوص ورزش شدید، خودداری کند. اگر بیمار زمانی که سطح کتون بالا است ورزش کند، در معرض خطر ابتلا به کتواسیدوز قرار می گیرد که یک عارضه خطرناک است و به درمان اورژانسی احتیاج دارد. در صورت بالا بودن سطح قند خون، اقدامات لازم برای کاهش آن را انجام دهید و تا زمانی که آزمایش کتون عدم وجود کتون را در ادرار نشان نداد، ورزش نکنید.

تأثیر ورزش بر انسولین

بسته به نوع و مدت زمان ورزش، ممکن است بیمار متوجه افزایش سطح قند خون یا کاهش آن گردد. مطالعاتی که ارتباط ورزش و دیابت را آنالیز نموده اند، نشان داده اند که فعالیت بدنی به دو روش قند خون را کاهش می دهد: 1) حساسیت به انسولین را بالا می برد و 2) این امکان را برای گلوکز (قند) فراهم می نماید که بدون احتیاج به انسولین وارد سلول های بدن گردد.

افزایش قند خون بعد از ورزش

بر اساس یک مطالعه قدیمی که در سال 2009 میلادی (1387 شمسی) منتشر شد، ورزش شدید می تواند سطح هورمون هایی مانند اپی نفرین (epinephrine) و گلوکاگون (glucagon) را در بدن افزایش دهد و از این طریق باعث بالا رفتن قند خون گردد که پزشکان به آن هیپرگلیسمی (hyperglycemia) می گویند.

برای جلوگیری از بروز این مشکل، بیمار باید قبل از آغاز ورزش قند خونش را چک کند و در صورت بالا بودن قند خون به طور مرتب در حین ورزش به میزان گیری آن ادامه دهد. دریافت کافی مایعات و پیشگیری از کم آبی بدن می تواند از افزایش بیش از حد قند خون جلوگیری کند.

اگر بعد از ورزش قند خون بالا باشد، بیمار باید سطح کتون را میزان گیری نموده و در صورت بالا بودن آن به پزشک مراجعه کند. برای اینکه از بروز کتواسیدوز و عوارض خطرناک آن جلوگیری گردد، باید از ورزش کردن در زمان بالا بودن کتون خودداری گردد.

افت قند خون بعد از ورزش

برخی از بیماران ممکن است بعد از ورزش دچار افت قند خون یا هیپوگلیسمی شوند. به همین علت، هر بیمار دیابتی که ورزش می نماید، باید همواره یک خوراکی حاوی کربوهیدرات در دسترس داشته باشد تا بتواند به یاری آن افت قند خون را درمان کند.

قند خون می تواند تا 24 ساعت پس از اتمام فعالیت بدنی کاهش یابد. بنابراین، بیماران دیابتی باید در طول این مدت مراقب سطح قند خون خود باشند. اگر بیمار پس از ورزش به طور مکرر دچار افت قند خون می گردد، باید با پزشک مشورت کند. چون ممکن است لازم باشد میزان انسولین دریافتی او مجدداً تنظیم گردد.

درمان افت قند خون با مصرف کربوهیدرات

اگر بیمار در حین ورزش کردن یا بعد از آن متوجه افت قند خون گردد، باید بلافاصله یک میان وعده غنی از کربوهیدرات مصرف کند. کارشناسان قند خون کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر را به عنوان هیپوگلیسمی در نظر می گیرند.

بیمارانی که قند خونشان کاهش یافته باید 15 گرم کربوهیدرات بخورند و بعد از 15 دقیقه سطح قند خون را میزان گیری نمایند. اگر قند خون همچنان پایین بود، باید دوباره این دو مرحله را تکرار نمایند تا سطح قند خون به محدوده طبیعی برگردد. کربوهیدرات های مناسب برای درمان افت قند خون عبارتند از:

• یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل
• نصف لیوان نوشابه یا آبمیوه شیرین
• آبنبات
• سه تا چهار عدد قرص گلوکز
• یک ساشه ژل گلوکز

بیماران دیابتی باید همواره برچسب غذاهای مصرفی خود را هنگام درمان هیپوگلیسمی مطالعه نمایند. چیزی که بیمار برای درمان این مشکل در دسترس خود قرار می دهد باید کربوهیدرات کافی داشته باشد و حاوی میزان زیادی فیبر، چربی و پروتئین نباشد. چون این مواد می توانند جذب کربوهیدرات را کاهش داده و از تأثیر آن روی سطح قند خون بکاهند.

برای درمان هیپوگلیسمی، بیمار باید در پی غذاهایی باشد که حاوی کربوهیدرات به شکل قند ساده (مثل شکر، عسل یا نوشابه) هستند. این توصیه فقط برای درمان هیپوگلیسمی اعمال می گردد و در حالت عادی بیماران دیابتی باید از مصرف این نوع کربوهیدرات ها خودداری نمایند.

درمان افت شدید قند خون با گلوکاگون

اگر افت قند خون درمان نگردد، بیمار دیابتی با مسائل جدی تری روبه رو می گردد. هیپوگلیسمی شدید با مصرف مکرر 15 گرم کربوهیدرات درمان نمی گردد و به گلوکاگون تزریقی احتیاج دارد. گلوکاگون هورمونی است که به طور طبیعی در بدن فراوری می گردد و عکس انسولین عمل می نماید، یعنی باعث افزایش قند خون می گردد.

بیمار دیابتی باید نحوه استفاده از گلوکاگون را به افرادی که با آن ها ورزش می نماید، آموزش دهد. چون وقتی قند خون به شدت افت می نماید، ممکن است بیمار هوشیاری خود را از دست بدهد و قادر به استفاده از گلوکاگون نباشد.

برترین غذاها و میان وعده ها برای قبل و بعد از ورزش

افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید همواره قبل از آغاز ورزش سطح قند خون خود را آنالیز نمایند. اگر قند خون قبل از ورزش کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر باشد، بیمار باید یک میان وعده کوچک و سرشار از کربوهیدرات (حاوی حدود 15 گرم کربوهیدرات) بخورد. میان وعده های زیر در هر سروینگ حدود 15 گرم کربوهیدرات دارند:

• یک لیوان ملون
• یک عدد موز خیلی کوچک یا نصف موز بزرگ
• یک عدد پرتقال
• نصف لیوان سیب زمینی شیرین
• نصف لیوان جو دوسر
• 6 عدد کراکر نمکی
• 13 عدد چیپس سیب زمینی
• یک عدد سیب کوچک

اگر بیمار برای مدت طولانی ورزش کند، احتمالاً در حین تمرین سطح قند خون او کاهش می یابد. به همین علت، باید در طول ورزش به طور مرتب قند خون را آنالیز نموده و در صورت لزوم برای دریافت میان وعده استراحت کند. کارشناسان توصیه می نمایند که بیماران دیابتی پس از هر 30 تا 60دقیقه ورزش کربوهیدرات دریافت نمایند.

اگر تصمیم دارید برای مدت طولانی ورزش کنید، قند خونتان را هر 30 دقیقه یکبار چک کنید، به خصوص اگر در حال اجرا یک فعالیت نو هستید یا شدت و مدت تمرین خود را افزایش داده اید. با این کار مطمئن می شوید که ادامه دادن ورزش بی خطر است. اگر قند خونتان کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر بود یا احساس ضعف، لرزش و گیجی کردید، حتماً یک ماده غذایی پرکربوهیدرات مصرف کنید.

کلام پایانی

نتایج همه تحقیقاتی که ارتباط بین ورزش و دیابت را آنالیز نموده اند، نشان دهنده مفید بودن فعالیت بدنی برای بیماران دیابتی است. اما برخی از مبتلایان به دیابت نوع 1 نگران افت قند خون در حین ورزش یا بعد از آن هستند و به همین علت فعالیت بدنی انجام نمی دهند.

خوشبختانه، با رعایت برخی اقدامات احتیاطی این بیماران می توانند بدون نگرانی ورزش نمایند و از فواید آن برای حفظ سلامتی و پیشگیری از عوارض دیابت بهره ببرند. ورزش برای سلامتی مفید است، اما اگر دیابت دارید، باید بدانید که میزان گیری قند خون قبل، حین و بعد از ورزش به میزان خود ورزش مهم است.

این مطلب صرفا جنبه آموزش و اطلاع رسانی دارد. پیش از استفاده از توصیه های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه برطرف مسؤولیت خبرنگاران مگ را بخوانید.

منابع: medicalnewstoday, mayoclinic