مستند از دادگاه ویژه انقلاب - مجله عکس

یوسف جعفری، تهیه نماینده و کارگردان مستند دادگاه ویژه انقلاب، سعی نموده دخل و تصرف چندانی در آن نداشته باشد و به گفته خودش این نوارهای به جامانده از آن سال ها را بدون واسطه به مخاطبان ارائه کند.

او حرف های متفاوت ساواکی ها و فضای علنی دادگاه را از ویژگی های این مستند می داند که می تواند بینندگان را جذب و به ادامه دیدن آن ترغیب کند.

پخش مجموعه مستند دادگاه ویژه انقلاب از 12بهمن آغاز شده است و هر روز تا 22بهمن ساعت 18 و 15دقیقه از شبکه مستند روی آنتن می رود.

ماجرای رسیدن به دادگاه ویژه انقلاب

این که چه شد جعفری به فیلم های این دادگاه رسید، تصمیم گرفت دستی به سروگوش آن بکشد و آن را روی آنتن بفرستد، در دل ساخت یک مجموعه مستند دیگر با نام ساواک رخ داد.

او در این مورد به جام جم شرح می دهد: حدود سه سال است در حال پژوهش و فراوری یک مجموعه مستند به اسم ساواک هستیم که اکنون در مراحل سرانجامی قرار گرفته است. این مستند توصیفی و پژوهشی در ارتباط با ساواک است که برای آن آرشیوهای مختلف تصویری، صوتی و... را جمع آوری کردیم و مصاحبه هایی انجام دادیم. مجموعه ساواک واقعا کار سختی است، چون ساواک یک سازمان امنیتی بوده و بالطبع تصاویر و اطلاعاتی که از آن مانده خیلی کم است. الان در مرحله سرانجامی پس فراوری، تدوین و گرافیک هستیم و ان شاءا... تا سه چهار ماه دیگر برای شبکه سیما آماده می گردد. یک بار که مشغول آنالیز و نگاه کردن این آرشیوها بودم به 11نوار برخوردم. مطالبی که در این نوارها گفته می شد، خیلی به کار ما می آمد. البته فرم مستند ساواک به شکلی است که از برش های کوتاه استفاده می کنیم. حیفم آمد مردم آن را نبینند چون این دادگاه به همین صورت که هست، جذابیت دارد و به لحاظ زمانی و نشان دادن اتفاقات و جو بعد از انقلاب غنی است.

او درباره آماده سازی این ویدئوها بیان می نماید: یک سری نوار بود که ترتیب منظمی نداشت. ما دخل و تصرفی در این فیلم ها نکردیم. فقط کوشش کردیم ترتیبی به آنها بدهیم. همچنین تیتراژ خوبی برایش درست کنیم. البته صدای این فیلم ها هم خیلی مشکل داشت که سعی کردیم آنها را بازسازی و به بهترین شکلی که می گردد ترمیم شان کنیم تا آماده نمایش گردد.

در این دادگاه چه می بینیم؟

در این مستند تصاویر دو شکنجه گر ساواک به نام های فریدون توانگری معروف به آرش و بهمن نادری پور معروف به تهرانی را در دادگاه ویژه انقلاب می بینیم و دفاعیات و اعترافات آنها را مقابل جمعیت می شنویم.

جعفری درباره فضای اعترافات این افراد می گوید: تحولات انقلاب آنقدر زیاد بوده که روی این افراد هم تاثیر گذاشته است؛ مثلا آقای تهرانی آنقدر حرف های عجیب، پرنکته و جذاب می زند که آدم فکر می نماید یک نویسنده این متن را برای او نوشته است. انگار یک تحلیلگر سیاسی است و کلی پیشنهاد به انقلابیون می دهد. می گوید خیلی پشیمانم و 45 روز در خانه بودم و با خودم کلنجار می رفتم که بیایم اعتراف کنم. در آخر هم 600 صفحه اعتراف می نماید.

تهیه نماینده مستند دادگاه ویژه انقلاب بیان می نماید: این دادگاه که در مسجد برگزار می گردد دو متهم (شکنجه گران ساواک) دارد. در این فیلم ها شیوه دستگیری این افراد بیان نمی گردد و فقط به محاکمه آنها می پردازد که در تیتراژ هم اینها را می شنویم. بخش های زیادی از محاکمه هم مربوط به آقای تهرانی است که اعترافات زیادی نموده و اطلاعات جالبی می دهد. دو تا از نوارها هم مربوط به آرش، یک شکنجه گر جوان تر است. شاهدان هم می آیند و در خصوص شکنجه های او شهادت می دهند و دفاعیه ای از خود ارائه می دهند. او همچنین به مواردی که در ماموریت هایش داشته ، اعتراف می نماید. این دو شخص اعدام شدند و با توجه به حرف هایی که می زنند ظاهرا از ابتدایی که دستگیر شدند از این موضوع خبر داشتند، چون جامعه آن زمان واقعا از ساواک آزرده خاطر بوده است و اینها جنایت های زیادی را مرتکب شدند. البته بهمن نادری پور خیلی خوب صحبت می نماید و درنهایت تصویر جالبی از خود به جا می گذارد. می گوید قربانی هستم و با اتفاقاتی در این جهت افتادم. همین مجموعه را جذاب نموده است چون ما تصویری که از تهرانی در موزه عبرت به عنوان شکنجه گر ارائه شده را خیلی تیره و سیاه تصور می کنیم ولی در این دادگاه ها ابراز پشیمانی او را می بینیم و به همین دلیل فکر می کنم اگر کسی یک قسمت از مجموعه را ببیند، آن را دنبال خواهد نمود.

این مستندساز ادامه می دهد: ابتدا یک نوار، من را جذب کرد و فکر کردم چگونه می تواند پخش گردد که برای مخاطب یک آغاز و سرانجام داشته باشد. بعد که آنالیز کردم، دیدم این خودش می تواند یک مجموعه بی واسطه باشد که درونش اطلاعات زیادی در رابطه با ساواک دارد البته با سبک و سیاق و روایتی دیگر. همچنین یک سری اطلاعات متنوع درباره این آدم ها مثل نحوه آشنایی شان با ساواک و ماموریت هایی که انجام دادند به مخاطبان ارائه می دهد. این پیشنهاد را با شبکه مطرح کردم و آنها پذیرفتند. زمان کمی تا دهه فجر مانده بود و برای همین برای سر و سامان دادن به این ویدئوها وقت چندانی نداشتیم و همچنان هم کوشش زیادی می کنیم تا هر روز به صورت منظم پخش گردد.

یک دادگاه و 10 قسمت

به گفته جعفری، 11 نوار از این دادگاه باقی مانده است اما درباره تعداد جلسات دادگاه اطلاعی ندارد و می گوید: نمی دانم تعداد دادگاه ها چقدر بوده اما فکر می کنم تعداد این نوارها خیلی بیشتر بوده و چندین و چند جلسه دادگاه برگزار شده که همه آنها ضبط شده است اما آنچه باقی مانده و به دست ما رسیده این 11 نواری است که هر کدام حدود 50 دقیقه زمان دارد.

از این میان جعفری، 10قسمت پخش می نماید و دلیل آن را این گونه شرح می دهد: بخش هایی از این نوارها مشکل داشت. تصمیم گرفتیم این قسمت ها را کنار بگذاریم و آن بخش هایی را که صدای مناسب تر دارد، پخش کنیم. در نهایت 10قسمت شد که هر کدام بین 45 تا 50دقیقه است.

آرشیوی که خود روایت است

در مستند فقط از تصاویر آرشیوی استفاده شده است و حتی راوی هم برای آن وجود ندارد. تهیه نماینده این مستند می گوید: سعی کردیم کاملا بی واسطه باشد و برای همین کارگردانی به آن معنایی که می شناسیم روی این کار اعمال نشده است. اینها سندهای تاریخی هستند که مستقیم در اختیار مخاطب قرار گرفته و به قدری فضای جذابی دارد که روایت درون آن هست.

او می افزاید: آرشیو صداوسیما واقعا غنی است، اما غالبا حساسیت هایی درباره آن وجود دارد. برای مجموعه ساواک خیلی کوشش کردیم آرشیوهای متناسب را پیدا کنیم و دوستانی که آنجا زحمت می کشند، یاری مان کردند. ولی همان طور که گفتم نگاه حساسی برای این که آرشیو را در اختیار کسی بگذارند، وجود دارد. این در حالی است آرشیوی که ما می خواستیم مورد خاصی نداشت.

از جعفری درباره پخش شدن چنین تصاویری پیش از این که مستند او روانه آنتن گردد، می پرسیم که پاسخ می دهد: یک مجموعه در شبکه مستند است که در قالب تاریخ شفاهی یک سری نوارها را پخش می نماید و برخی دادگاه های ساواک هم در آن پخش شده است. البته آنجا خیلی فضا محدودتر بوده و یک سری آدم که فقط متهم بودند، حضور دارند. یکی از ویژگی هایی که مستند دادگاه انقلاب را جذاب نموده، علنی بودن است و بیش از 100نفر در آن فضای مسجد حضور دارند. آدم ها گریه می نمایند و عکس فرزندانشان را که دستگیر یا کشته شدند در دست گرفته اند. در چند پلان مابه ازای این افراد هم نشان داده می شوند که به کامل بودن این فیلم ها یاری نموده و به تصویر و فضا بعد داده است.

او درباره مدت زمان جمع آوری و فراوری این پروژه هم بیان می نماید: این کار خیلی با زمان محدود انجام شد. از زمانی که آرشیوها به دستم رسید تا آماده سازی آن فرصت چندانی نداشتیم و اگر اعتماد شبکه مستند به خاطر کارهای مشترکی که انجام دادیم به بنده نبود، شاید اصلا به پخش نمی رسید. می گردد گفت از یک هفته تا 10روز قبل از دهه فجر کار را آغاز کردیم و همچنان درگیر آن هستیم، چون صداهای برخی قسمت های این نوارها مشکل دارد و باید مجموعه زیرنویس گردد که حجم کار را بالا برده است. همچنین حساسیت هایی وجود دارد که گاهی مستند را با اصلاحیه روبرو و کار را سخت تر می نماید.

نوشین مجلسی - رسانه / روزنامه خبرنگاران