نقش کرم خاکی در حاصلخیزی خاک و فراوری کود - مجله عکس

خبرنگاران | سرویس علوم - کرم های خاکی کرم هایی استوانه ای و حلقه ای از نژاد آنلیدا هستند که زیستگاه آن ها خاک است و از مواد ارگانیک زنده و مرده تغذیه می نمایند. تا به امروز بیش از 2000 گونه کرم خاکی شناسایی شده است که در این میان 300 گونه آن در مناطق آفریقای جنوبی ثبت شده اند. در ادامه با نقش کرم خاکی در حاصلخیزی خاک و کاربرد آن برای فراوری کود آشنا می شوید.

بر حسب تفاوت گونه های آن، اندازه یک کرم خاکی بالغ می تواند بین 10 میلی متر تا 3 متر باشد. علاوه بر آن، این جانداران طبق رفتار و زیستگاه خود در سه گروه به نام های اپیژیک، اندوژیک و آنسیک طبقه بندی شده اند.

کرم های اپیژیک به حفر تونل در خاک نمی پردازند، بلکه در سطح خاک زندگی نموده و از گیاهان فاسد شده و مواد حیوانی تغذیه می نمایند. کرم های اندوژیک در داخل خاک تونل هایی افقی در اندازه های 10 سانتی متری تا 30 سانتی متری ایجاد می نمایند. آن ها خاک را به منظور مکیدن مواد مغذی موجود در مواد ارگانیک پایینی آن قورت می دهند؛ و کرم های گروه آنسیک در طول روز به عمق زمین می فرایند، در حالی که شبانه برای تغذیه و جمع آوری خاک روی تپه کوچکی که در سطح زمین ساخته اند، به سطح خاک بازمی گردند. کرم های آنسیک تونل هایی عمیق، همیشگی و عمودی که آن ها را برای رفت و آمد و به دست آوردن مواد گیاهی مورد احتیاج تغذیه خود مورد استفاده قرار می دهند، حفر می نمایند.

نقش کرم خاکی در حاصلخیزی خاک

کرم های خاکی منجر به ایجاد تغییراتی فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در خاک می شوند که زیستگاه و فعالیت های دیگر ارگانیسم های موجود در سیستم خاک را تحت تأثیر قرار می دهند. آن ها با تبدیل مواد گیاهی مرده به کود آن ها را به چرخه حیات بازمی گردانند و دسترسی به مواد مغذی را با قرار دادن مواد ارگانیک در نقاط عمیق تر زمین بهبود می بخشند. با قورت دادن و هضم مواد ارگانیک برای شکل دادن به گیاخاک، مواد مغذی مورد احتیاج گیاهان ایجاد می گردند. در این صورت است که در حاصلخیزی خاک نقش موثری دارند. فعالیت های زیرزمینی آن ها علاوه بر بهبود ساختار خاک موجب ایجاد قابلیت تهویه و خشک شدن خاک می شوند. کرم های خاکی مزایای فراوانی را به وسیله فعالیت های خود در خاک ارائه می دهند؛ افزایش مقبولیت مواد مغذی، بهبود زهکشی خاک، و ثبات بیشتر ساختار خاک از جمله مزایایی هستند که به بهبود بهره وری زمین های مزروعی کمک می رسانند.

1. افزایش مقبولیت مواد مغذی

نقش کرم خاکی در حاصلخیزی خاک با افزایش مقبولیت مواد مغذی قابل درک است. کرم ها از پسمانده گیاهان (ریشه های مرده، برگ ها، سبزه ها و کودها) تغذیه می نمایند. سیستم گوارش آن ها بر اجزای متشکله ارگانیک و معدنی موجود در غذای مصرفی آن ها تمرکز دارد، بنابراین خاک آن ها در مورد قابلیت دسترسی به مواد مغذی نسبت به خاک اطراف آن ها غنی تر است؛ به این جهت، نیتروژن موجود در خاک در دسترس گیاهان قرار می گیرد. لاشه کرم ها به سرعت تجزیه می گردد و سهم بیشتری را در نیتروژن موجود خاک به عهده می گیرد.

تحقیقات اجرا شده در زلاندنو حاکی از آن هستند که خاک هایی که کرم ها در آن ها زندگی می نمایند چهار برابر بیشتر از سطح خاک های دیگر فسفر آزاد می نمایند. کرم ها معمولاً خاک های سرشار از مواد مغذی را رها می نمایند و محیطی مناسب برای رشد ریشه گیاهان فراهم می آورند. تونل ها همچنین ریشه ها را قادر می سازند تا به نقاط عمیق تر خاک، جایی که می توانند به رطوبت و مواد مغذی اضافی دسترسی داشته باشند، رسوخ نمایند. تونل زدن کرم های خاکی می تواند با آهک مورد استفاده و کود های داخل خاک ترکیب گردد.

2. بهبود زهکشی خاک

بهبود زهکشی خاک یکی دیگر از نقش های کرم خاکی در حاصلخیزی خاک است. کانال کشی و سوراخ های زیرزمینی عریض حفر شده توسط کرم ها، خاک را نرم نموده و در معرض هوا قرار می دهد، و از این طریق زهشکی خاک را بهبود می بخشد. خاک های دارای کرم خاکی، 10 برابر خاک های بدون کرم های خاکی خشکت تر هستند. همچنین تراوش آب در خاک هایی که زراعت در آن ها انجام نمی گیرد و زیستگاه جمعیت فراوانی کرم هستند، 6 برابر خاک های مزروعی است. تونل های کرم های خاکی، در اثر بارش باران، آبکمک و جاذبه به عنوان محل عبور آهک و دیگر مواد عمل می نمایند. کرم ها به خاکی که به طرزی معقول دارای هوا باشد، احتیاج دارند؛ پس ممکن است احتیاج باشد که نقاط خیس تر خاک را برای جلوگیری از نفوذ بیش از حد آب زهکشی کنید.

3. بهبود ساختار خاک

کرم های خاکی با بهبود ساختار خاک برای حاصلخیزی خاک مفید هستند. کرم های خاکی اجزای سیمان خاکی را همراه با کلوخ ها منتشر می نمایند و این امر موجب ذخیره رطوبت بدون پراکندگی می گردد. تحقیقات نشان داده است که فعالیت کرم های خاکی، موجب بازسازی روخاک می شوند. در آزمایشی اثبات شد که کرم ها، روخاکی به عمق 18 سانتی متر را در طول 30 سال ایجاد کردند.

4. بهبود حاصلخیزی مزارع و افزایش محصول

یافته های تحقیقاتی که در زلاندنو و تاسمانیا اجرا شده اند حاکی از این هستند که کرم های خاکی وارد شده به مزارع بدون کرم موجب افزایش رشد 70 تا 80 درصدی اولیه و 25 درصدی دراز مدت مزارع شده اند. محققان همچنین به این نتیجه رسیده اند که حاصلخیزترین مزارعی که مورد آزمایش وجود و تأثیر کرم قرار گرفتهاند در هر هکتار خود دارای بیش از 7 میلیون کرم به وزن 4/2 تن هستند. پس ارتباطی مستقیم میان حاصلخیزی مزرعه و وزن کلی کرم ها وجود دارد و سالیانه حدود 170 کیلوگرم کرم برای هر تن محصول خشک ضروری است.

نقش کرم خاکی در فراوری کود (ورمی کامپوست)

منظور از نقش کرم خاکی در فراوری کود همان فراوری ورمی کامپوست است. ورمی کامپوست فرایندی است که به وسیله استفاده از کرم ها تبدیلات شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی مواد ارگانیکی خاک (تفاله های زراعی گیاهان و منشا های حیوانی) را درگیر می نماید. ورمی کامپوست یا کامپوست کرمی زباله های آشپزخانه و دیگر پسماند های سبز را به خاکی غنی که بوی زمین و حسی جادویی دارد، تبدیل می نماید. این یک نوع کود فوق العاده است، چون تقریباً از قالب کردن کرم های خالص تشکیل شده است؛ و نه تنها دارای مواد مغذی غنی بلکه سرشار از میکروارگانیسمی است که باعث ایجاد خاک سالم و پشتیبانی از آن می گردد.

مزایای ورمی کامپوست

• تعبیه مواد مغذی برای خاک
• افزایش قابلیت خاک در نگهداری مواد مغذی به شکل گیاهان در دسترس
• بهبود ساختار خاک
• بهبود تهویه و زهکشی داخلی قطعه خاک های سنگین
• افزایش قابلیت نگهداری آب در خاک های شنی
• تعبیه شمار فراوانی از باکتری های مفید

ورمی کامپوست، به دلیل آنکه تقریباً از کمیت معتدلی تشکیل شده، معمولاً به صورت چاشنی اصلی یا فرعی ضروری ترین و شایسته ترین گیاهان مورد استفاده قرار می گیرد. ورمی کمپوست با ترکیب با کود های عادی می تواند باعث ارتقا کیفیت خاک باغ ها گردد. ترکیب این کود با خاک گلدان رشد گیاهان داخل و خارج موجود در آن را تقویت می نماید. ورمی کامپوستی که به صورت مطلوب فراوری شده باشد دارای بویی ملایم و طبیعی بوده و برای استفاده خانگی مناسب است.

چگونه جمعیت کرم های خاکی را افزایش و از آن ها مراقبت کنیم؟

کرم های خاکی با خاک های اسیدی، قلیایی، خشک، نمدار، گرم و سرد سازگاری ندارند، پس حضور آن ها شاخص خوبی برای درک تناسب شرایط خاکی جهت رشد گیاهان است. جمعیت کرم های خاکی به هردو عامل فیزیکی (دما، رطوبت، تهویه و بافت) و مواد شیمیایی (pH) خاک و همچنین دسترس پذیری غذا و قابلیت گونه کرم خاکی برای تکثیر و توزیع بستگی دارد.

آن ها در خاک های مختل شده به ندرت مشاهده می ­شوند و در حالت عادی تنها در صورت وجود رطوبت کافی به فعالیت می­پردازند. هرچند کرم های خاکی در اولویت بندی های خود متفاوت عمل می ­نمایند، اما اغلب آن ها یک محیط خنثی تا اندک اسیدی را ترجیح می ­دهند؛ برای مثال کود های حاوی نیتروژن موقعیت های اسیدی مرگباری را برای کرم های خاکی ایجاد می ­نمایند. کرم های خاکی مرده را معمولاً می ­توان در سطح خاک و در حین سروکار داشتن با DDT، سولفور آهک یا آرسنیت مشاهده کرد.

از سوی دیگر، با اضافه کردن منظم مواد ارگانیک، از غذا و مواد مغذی مورد احتیاج آن ها مراقبت به عمل می ­آید و رطوبت به حد مطلوب می­ رسد. عوامل بیولوژیکی از جمله شکارچیان هم می­ توانند در موفقیت جمعیت کرم های خاکی نقش داشته باشند، زیرا تنوع گسترده­ای از حیوانات از قبیل موش های صحرایی، پرندگان، روباه­ ها، موش های کور، مارها، قورباغه ­ها، حلزون ها، وزغ ها، مورچه ­ها و سوسک ها از این کرم ها تغذیه می­ نمایند.

هر کرم خاکی بالغ دارای یک کلیتلوم (تورم شبه ­نواری) است که بخشی از سیستم تکثیر آن را که حاوی هردو ارگان تکثیر نر و ماده است، تشکیل می­ دهد. اگرچه تمام کرم خاکی دارای هر دو ارگان نر و ماده هستند، اما به تنهایی قادر به تکثیر خود نیستند؛ بنابراین فرآیند تکثیر احتیاجمند وجود دو کرم خاکی است که رابطه میان آن ها در طول شب و در سطح زمین انجام می ­پذیرد. اسپرم هر یک از کرم ها به صورتی بر دیگری می­ نشیند که هر دو قادر به فراوری پیله ­های حاوی تخم های تکثیر می ­شوند. هر پیله یک، و در بهترین حالت، تا 18 کرم خاکی را فراوری می ­کند، و بسته به شرایط زیستگاه آن ها، طول عمر هر کرم از 4 تا 8 سال است.

کرم های خاکی موجودات کوچک خارق العاده­ای هستند که در شرایط صحیح خود رشد می­ نمایند؛ بنابراین پیش از وارد کردن این کرم ها به خاک های زراعی یا باغ ها باید شرایط مطلوب زیستی آن ها را در نظر گرفت؛ برای مثال، خاک های مزروعی باغ های قدیمی معمولاً خاک هایی متراکم، دارای زهکشی و ساختار ضعیف هستند و معمولاً کمبود مواد ارگانیک را تجربه می­ نمایند، پس برای کرم خاکی مناسب نیستند. به علاوه، کرم های خاکی را نباید به سادگی بر سطح زمین رها کرد، زیرا یا طعمه پرندگان خواهند شد یا در اثر نور آفتاب خواهند مرد.

کرم خاکی را به صورت صحیح به خاک معرفی کنید

در صورتی که می­ خواهید کرم ها را وارد خاک کنید باید به هدایت های زیر توجه داشته باشید:

• در هر متر مکعب چند چاله با عمقی به اندازه بیلچه باغبانی حفر کنید.
• آب و مقداری کود طبیعی به آن بیافزایید.
• حدود 10 کرم خاکی را در هر چاله قرار دهید و آن را با خاک پر کنید.

کرم های خاکی به یک منبع تغذیه همیشگی به شکل مواد ارگانیک به جامانده مانند لایه ­های پوشیده از گیاهان یا کود ها و یا تکه­ های چیده شده گیاهان احتیاج دارند.

اطمینان حاصل کنید که ph کلسیم کلرید خاک بیش از 5/4 است

کرم ها به خاک های اسیدی دارای سطح اسیدی (PH) کمتر از 5/4 علاقه مند نیستند. اضافه کردن آهک موجب افزایش pH و نیز کلسیم می گردد. کرم های خاکی به ذخیره همیشگی کلسیم احتیاج دارند. تحقیقات اجرا شده در جنوب استرالیا نشان دهنده این نکته هستند که وقتی سطح اسیدی کلسیم کلرید از مقدار 1/4 به 7/6 افزایش می یابد، تعداد کرم های خاکی دو برابر می گردد.

مواد ارگانیک را افزایش دهید

کرم های خاکی از خاک و گیاهان مرده و فاسد شده از قبیل کاه، برگ های ریخته شده و ریشه های مرده تغذیه می نمایند. آن ها عامل اصلی ترکیب سطح مرده پراکنده با خاک به محسوب می گردد، چون باعث می شوند مواد پراکنده سریعتر در دسترس میکروارگانیسم خاک قرار گیرند و فرآیند تجزیه را سرعت می بخشند. سرگین حیوانات نیز برای بسکمک از گونه های کرم های خاکی غذای جذابی است.

استفاده از کود شیمایی و قارچ کش را کاهش دهید

کود های به شدت اسیدی از مانند سولفات آمونیوم و شماری از قارچ کش ها تعداد کرم ها را کاهش می دهند. محققان دریافته اند باغستان هایی که با بورداکس یا دیگر سم های مسی سمپاشی شده اند، حاوی تعداد اندکی کرم خاکی هستند. در این باغ ها سطح خاک مات و نارس است و این خاک ساختار ضعیفی دارد.

خاک را مرطوب نگه دارید

کرم ها روزانه 20 درصد وزن خود را در مخاط ها و خاک ها از دست می دهند، پس برای زنده ماندن به رطوبت احتیاج دارند. سطوح زمینی از قبیل چراگاه یا کاهبن درصد تبخیر رطوبت را کاهش می دهند. فساد مواد ارگانیکی باعث میگردد رطوبت در خاک باقی بماند. بعضی از گونه های کرم ها در اوقات خشکی سوراخ های عمیقی در خاک ایجاد می نمایند و تا زمانی که بارش باران به بازفعالی آن ها بیانجامد، غیرفعال می شوند.

زهکشی خاک را افزایش دهید

کرم ها به خاکی که به طرزی معقول دارای هوا باشد، احتیاج دارند؛ پس ممکن است احتیاج باشد که نقاط خیس تر خاک را برای جلوگیری از نفوذ بیش از حد آب زهکشی کنید.

تراکم و فشردگی خاک را کاهش دهید

حرکت از میان خاک به شدت متراکم شده برای کرم ها سخت است، بنابراین ترافیک وسایل نقلیه و حیوانات را در نقاط خیس به حداقل برسانید.

کشت و زرع عمیق را کاهش دهید

خاک کشاورزی تعداد کرم ها را کاهش می دهد. محققان دریافته اند تعداد کرم ها در چراگاه هایی که زیر کشت نمی فرایند، پس از چهار سال به دو برابر خاک های زیر کشت افزایش می یابد. به هر حال، زراعت سطحی ممکن است به تعداد کرم ها آسیبی وارد نکند.

از محیط زندگی آن ها مراقبت کنید

کرم ها توان تحمل خشک سالی و سرمای شدید را ندارند و با خاک های شنی خشک نیز سازگار نیستند. آن ها تنها زمانی فعال هستند که خاک مرطوب است و در اوقات خشکی از فعالیت بازمی ایستند.