خبرنگاران شناسایی لایههای مفرغ قدیم در تپه گردی گوران آذربایجان غربی - مجله عکس

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، آزیتا میرزایی این مطلب را در نشست مجازی باستان شناسی که به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد بیان نمود و افزود: تپه گردی گوران در شرق شهرستان پیرانشهر در استان آذربایجان غربی و در حوضۀ آبریز رودخانه زاب کوچک واقع شده است.

او افزود: در کاوش فصل اول تپه در کل 575 سانتی متر از نقطۀ BM تا خاک بکر کاوش شد که خاکبرداری 430 سانتی متر آن متعلق به نهشته های باستانی حاصل از فعل و انفعالات انسانی بود که معرف یک توالی فرهنگی از مفرغ قدیم تا دورۀ اسلامی است.

این باستان شناس گفت : بر اساس توالی گاهنگاری بدون وقفه می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که این تپه که در حوضۀ رود زاب کوچک واقع شده است به دلیل دارا بودن شرایط و پتانسیل بالای زیست محیطی همواره بعنوان یک گزینه مناسب، انتخاب جوامع بشری جهت استقرار در طول تاریخ بوده است.

وی گفت: توالی گاهنگاری یکی از دلایل اهمیت این تپه است و گرچه تسطیح و ساخت سازه های لایه های جدیدتر همراه با پیت ها، منجر به تخریب بخشی از این نهشته های باستانی و آشفتگی لایه های فرهنگی شده اما همچنان بقایای معماری و یافته ها به اندازۀ کافی معرف دوره های استقراری تپه هستند.

میرزایی با بیان اینکه این توالی استقراری می تواند پاسخ به برخی ابهامات مانند وارداتی یا بومی بودن فرهنگ ها، یکجانشینی یا کوچرو بودن جوامع دوران مفرغ (میانی و جدید) و آهن باشد گفت: تا کنون تپه گردی گوران اولین تپه در جنوب دریاچه ارومیه بوده که در آن لایه مفرغ قدیم (یانیق) شناسایی شده است و این در حالی هست که برخی پژوهشگران بر اساس یافته های باستانی، شمال دریاچه ارومیه را حوزه فرهنگ یانیق و جنوب آن را در گسترۀ فرهنگ اروک معرفی کرده اند.

سرپرست هیئت باستان شناسی اظهار داشت: بر اساس چشم انداز منطقه، بطور کلی دشت پیرانشهر و بطور خاص تپه گردی گوران در بستر جغرافیایی قرار گرفته که علاوه بر قابلیت های زیست محیطی در جهت ارتباطی شمال به جنوب و بالعکس در غرب زاگرس بوده از سوی دیگر با فرهنگ های شمال بین النهرین نیز همجوار بوده است.

او در پایان گفت: بنابراین این منطقه در طول هزاره ها همواره محل تلاقی فرهنگ ها بوده است، پس خط کشی جغرافیایی برای فرهنگ ها در این منطقه خصوصا با توجه به حجم کم کاوش های باستان شناختی زود هنگام باشد و حتما انجام کاوش های گسترده در این منطقه می تواند جوابگوی پرسش های متعددی هم در دوره پیش از تاریخ و هم دوره تاریخی منطقه باشد.

گاهنگاری تطبیقی مناطق زاگرس مرکزی

حنان بحرانی پور در ادامه این نشست به بیان گوشه ای از پروژه گاهنگاری تطبیقی مناطق زاگرس مرکزی در هزاره پنجم قبل از میلاد بر اساس سفال های به دست آمده از کاوش های محوطه نادعلی بیگ سنقر کرمانشاه پرداخت و گفت : فرهنگ دالما، گستره ترین فرهنگ پیش از تاریخ در زاگرس مرکزی و شمالی است که همچون بسیاری از فرهنگ های پیش ازتاریخ، بیش از هر چیز، با مجموعه سفالی آن شناخته می شود.

او افزود: اصلی ترین ویژگی این سنت سفالی، یک دستی چشمگیر آن در منطقه زاگرس است.

به گفته این باستان شناس، شواهد باستان شناختی گویای آن است که این یک دستی در سنت سفال دالمایی، نشانگر ارتباط فرهنگیِ محسوسی بین ساکنان دشت های میان کوهی زاگرس مرکزی و زاگرس شمالی طی هزاره پنجم قبل از میلاد است.

بحرانی پور افزود: طی دو دهه اخیر با پژوهش های میدانی در نواحی زاگرس مرکزی و جنوب دریاچه ارومیه شواهدی بیشتر از این فرهنگ یا سنت سفالی آشکار شده که از میان می توان به کاوش گستره محوطه نادعلی بیگِ سنقر اشاره کرد؛ این محوطه در 18 کیلومتری جنوب غربی شهر سنقر، 94 کیلومتری شمال شرقی کرمانشاه و در دشت میان کوهی سنقر واقع شده است.

او گفت: هدف اصلی از کاوش محوطه تک دوره ایِ نادعلی بیگ در قالب برنامه هایِ نجات-بخشی، علاوه بر به دست آوردن حداکثر اطلاعات، تاریخ گذاری نسبی و مطلق مجموعه مواد فرهنگی و تعیین جایگاه گاه شناسی مطلقِ آن در بستر منطقه ای بود به همین منظور طی دو فصل در سال های 1395 و 1396 سه ترانشه و دو گمانه در بخش های مختلف محوطه ایجاد شد.

این باستان شناس با بیان این که این محوطه، استقراری تقریباً تک دوره ای مربوط به نیمه نخست هزاره پنجم، یعنی دوره دالما است شرح داد: آن چه در این ارائه بحث شد گاهنگاری تطبیقی مجموعه سفال به دست آمده از کاوش محوطه نادعلی بیگ و مقایسه آنها با محوطه های معیارِ سنت دالمایی یعنی دالماتپه، گودین و سه گابی B است، سپس به تحلیل و مقایسات این مجموعه سفال با دیگر محوطه های دالمایی که در دو دهه اخیر کاوش شده اند، پرداختیم و سه زیر حوزه فرهنگی برای این سنت سفالی تعریف شد یعنی جنوب دریاچه ارومیه، کنگاور یا شرق زاگرس مرکزی و ماهیدشت یا غرب زاگرس مرکزی.

او افزود: مجموعه سفالی نادعلی بیگ از نظر گونه های سفالی عبارتنداز: 1. سفال ساده؛ 2. سفال منقوش تک رنگ؛ 3. سفال با تزیین فشرده؛ 4. سفال منقوش دورنگ؛ 5. سفال رگه دار؛ 6. سفال منقوش نخودی؛ 7. سفال دالما ـ عبید.

بررسی باستان شناسی سایت میراث جهانی دره شام

ثریا افشاری نیز در ادامه این نشست با اشاره به برنامه بررسی باستان شناسی سایت میراث جهانی دره شام که در حاشیه رود ارس با موافقت پژوهشکده باستان شناسی با مجوز پژوهشگاه و با هدف کشف و شناسایی محوطه های دوره ایلخانی و همچنین درک و تحلیل الگوهای استقراری و بهره برداری از محیط زیست و ارزیابی شرایط دره های منطقه شمال غرب در دوره مذکور اجرا شده است گفت : موقعیت سوق الجیشی و ژئوپولتیکی این منطقه با حوزه های پیرامونی خود چون قفقاز، ترکیه و آسیای مرکزی و نیز موقعیت ژئواکونومیکی آن به عنوان دهلیز کریدورهای ارتباطی سبب شده که از دوران پیش از تاریخ تا دوره های متأخر فرهنگ های متعددی در این محدوده ایجاد گردند.

این باستان شناس افزود: به عبارت دیگر، عمده-ترین عامل در فرایند شکل گیری این استقرارهای کهن قرار گیری در جهت راه های تجاری، ارتباطات آسان درون منطقه ای و برون منطقه ای بویژه در دوره ایلخانان مغول است که در فرایند تکاملی فرهنگ های دره شام نقش به سزایی داشته است.